Document dla fej cristian-a/La Stra dël Pelerin/La vita 'd John Bunyan

La vita 'd John Bunyan

Audio file of this page

Ij document a mostro che dël 1628, ant ël vilagi anglèis dëspërdù d'Elstow, davzin a Bedford, a j’ero nassuje 19 masnà. Un ëd coste, ël fieul d'un magnin, a l'era destinà a dventé l'autor d'un lìber che a l'ha vagnasse na fama sensa fin e che a l'é stàit voltà an tante lenghe. Na gran part ëd col lìber a l'era stàita scrivùa an përzon! Ant ël sécol ch'a fa XVII as pensava che la posission sossial ëd na përsona a fussa da manch a cola dij sò parent. Soèns ij fieuj a seguitavo le pianà dël pare an soa profession. A l'é pa da stupisse, donca, che ël giovnòt Bunyan a vnèissa esse un magnin, un viagiator ch'a rangiava d’utiss e dë strument.

Un fieul ëd magnin a l'avìa bin pòche oportunità ‘d travaj. Pì tard Bunyan a l'ha notà che: "Dé a l'era piasuje ‘d buté ant ël cheur dij sò parent ël desideri che sò fieul a amprendèissa sia a lese che a scrive". Costa educassion, a l'ha rimarcà, a l'era "al livel dj'àutri fieuj ëd pòver òm" (visadì n'educassion mìnima). A l'ha giontà: "I l'hai tòst përdù lòn ch'i l'avìa amprendù". Sò 16° ann, ël 1644, a l'é stàit n'ann ëd gran cambiament. Prima, soa mare a l'é mòrta e, ant un mèis, soa seure Margareth a l'é mòrta dcò chila; peui, un mèis apress ëd la mòrt ëd soa seure, sò pare a l'é mariasse torna. Apress ës moment d’agitassion granda, John Bunyan a l'ha dit ch'a l'avìa "pòchi rivaj... tant an bestemié, an dësgrassié, an dì busìe, an blasfemé ël sant nòm ëd Dé". Cand a son rivà ij recrutador pì tard col ann për l'Armada Parlamentar (o Roundheads), ël giovnòt Bunyan a l'é stàit lest a rësponde. A l'ha passà an col'armada ij tre agn ch'a son vnuje apress, andova che a l'é stàit amplicà ant ël conflit con le fòrse ëd Rè Carl I. Bunyan a l'ha mensionà pòch ëd coj agn ant ël servissi militar. L'esperiensa, contut, ch'a smija avèj avù n'impàt profond an chiel, a l'é stàit un quasi rëscontr con la mòrt.

N'àutr soldà a l'avìa ciamà d'ocupé ël pòst ëd Bunyan a l'ùltim moment ant n'assedi. As peul imaginesse la frapada ch'a l'ha avù cand, apress ëd la bataja, a l'ha savù che sò sostitut a l'era stàit massà. Apress ëd soe dimission da l'armada, ël Bunyan ëd 19 agn a l'é tornà a sò nativ Elstow, anté ch'a l'é angagiasse ant la vita dël magnin. Peui, apress èd n'ani o doi, a l'é mariasse con Mary. "I j'ero pòver com ij pòver a peulo esse", a l'ha dit, "nòstri utiss ëd ca as limitavo a 'n piat e a un cuciar da dovresse an comun".

Soa vita spiritual, ant ij quatr agn ch'a son vnuje apress ël mariagi, a l'ha avù ij caràter d'un pèndol: perìod ëd calma, assàut ëd depression, tentativ d’arforma e un sentiment përfond ëd pëccà e ‘d giudissi. An vardand andaré a col perìod bolversà, a l'ha vëddù pì tard la rason ëd soa esperiensa dzordinà: "Për costa rason i son restà tant longh al Sinai a vëdde sò feu, soa nìvola e soa scurità ch'i podrìa tëmme ël Signor për tùit ij di ëd mia vita an sla tèra, e conté soe euvre maravijose a mè fieuj". La lus a l'ha 'ncaminà a seurte për Bunyan cand, ant ij sò viage davzin a Bedford, a l'ha sentù për asar la conversassion ëd "tre o quatr pòvre fomne... ch'a stasìo a la pòrta, sota ij ragg dël sol, e ch'a parlavo dle còse ëd Dé". Cole fomne, a sò temp, a l'han presentà Bunyan a sò pastor, John Gifford, che Bunyan a ciamerà sèmper "ël sant monsù Gifford". N'àutr ëstrument për soa conversion a l'é stàit la letura dël "Comentari a Galàt" ëd Martin Luter. La lus a l'era dabon surtìa, e 'l neuv convertì a l'é butasse da la part ëd la cesa ëd Bedford, dont ël pastor a l'era Gifford. Malgré ch'a l'era stàit batesà për inmersion e ch'a l'era convint batista, Bunyan a l'ha arfudà decisament d'esse setari. A la fin ëd soa vita a godìa dla comunion ëd cristian ch'a fasìo astension da qualsëssìa afiliassion denominassional. Vers ël 1655 Bunyan a l'é trasferisse con soa fomna, soa fija Mary, e tre d’àutre masnà a Bedford për esse davzin a la cesa anté ch'a l'era un mèmber ardì e ‘n diacon. Cost trasferiment, contut, a l'é stàit ëscurà da la mòrt ëd soa sposa, Mary, ch'a l'avìa sèmper ancoragialo e consolalo durant ij sò agn ëd conflit ëspiritual. Malgré costa tragedia e peui la mòrt ëd sò amà pastor e guida, "ël sant sgnor Gifford", ël magnin a l'é dventà un partisan sens’ arzerve ‘d la cesa ëd Bedford e na fòrsa motriss ant le cese dla region. Dcò s'a l'era pa un predicator ordinà, a l'era stàit ciamà dël 1655 a parlé a dle congregassion ëd cola region. Con gran maravija ëd tuti, comprèis Bunyan midem, ël magnin a l'é 'rvelasse un predicator poderos.

Bin tòst un baron ëd gent as radunavo cand ch’as nunsiava l'ariv ëd Bunyan a prediché. Soe proprie 'nvestigassion ant le Scriture e j’agn ëd lòta interior a l'avìo falo dventé na guida passient e podërosa për j'àutri. Con na dipendensa da Dé com un cit, a predicava, scond soe proprie paròle, "lòn ch'i sentìa vivament". Un cambiament polìtich, contut, a l'avrìa dovù antërompe soa vita. Cand Cromwell a l'é mòrt dël 1658, ël rè Carl II a l'é stàit portà andaré an Anghiltèra. Con l’artorn dël govern real dël 1660, la libertà religiosa dij nen-anglican a l'é stàita fòrtament limità. Bunyan, con d'àutri predicator ch'a l'avìo godù ëd la libertà religiosa, a l'é dventà virtualment un predicator "sota tèra" ch'a tnisìa ‘d rëscontr ant ëcà, stabi e leugh isolà a l'aria doverta.

Dël novèmber dël 1660, Bunyan as preparava a prediché ant un-a dë ste congregassion ant na fatorìa. Cheidun dij sò amis a l'ha savù che n'órdin për sò arest a l'era stàit promulgà e a l'han esortalo a nen prediché. "Për sòn i m'anciamrai pa, i chiterai pa la riunion", a l'ha declarà, "Vnì, sté pasi! Andoma nen a esse 'ntimidì. Nòstra causa a l'é bon-a", a l'é 'ndàit anans, "i l'oma pa da aveine onta; prediché la Paròla ëd Dé a l'é n'euvra tant bon-a ch'i saroma arcompensà për sòn, ëdcò s'i dovroma patì". Ël predicator a l'é stàit arestà. Cand a l'ha arfudà ëd chité qualsëssìa atività ‘d predicassion s'a l'avèissa podù esse liberà, a l'é stàit butà an përzon. "I l'hai conservà mia pas e, ch'a sia benedì ‘l Signor, i son andàit an përzon con ël confòrt ëd Dé an mia pòvra ànima", a l'ha comentà. Giusta prima d'esse butà an përzon a l'era mariasse për la sconda vira. Ël nòm ëd soa neuva sposa a l'era Elizabeth, ch'a sarìa stàita soa compagna leal an coj agn ëd përzon, e 'dcò mare dij sò fieuj.

Dë ‘dnans ëd chiel a-i ero 12 agn ëd përzon, separassion dai sò car e un fren a sò ministeri pùblich. A l'ha arfudà qualsëssìa oferta ‘d liberassion sota la condission ëd chité ‘d prediché. "Se ancheuj i fussa fòra dla përzon, i predicrìa l'Evangeli doman, con l'agiut ëd Dé", a l'ha dit al giùdes. Con chiel an përzon a l'ha portà soa Bìbia e na còpia dël "Lìber dij Martir ëd Foxe". Për chiel le Scriture an përzon a son dventà vive. "I l'hai mai avù, com ancheuj, na tal introspession ant la Paròla ëd Dé", a l'ha afirmà, "dij pass ëd Scriture anté ch'i vëddìa nen fin-a adess, ant ës moment e an cost leugh a sberluso dzora 'd mi. Ëdcò Gesù Crist adess a l'é pì real e ciàir për mi pì che mai. Ambelessì i l'hai sensa dubi vëddulo e sentulo". An përzon a l'é dventà virtualment ël caplan d'àutri predicator e compagn cristian ch'a l'ero stàit butà an përzon 'dcò lor. Ambelessì a l'ha 'dcò fabricà ëd merlet, ch'a vendìa për provëdde da mangé a soa famija. Cheidun dij sermon ch'a predicava an përzon a son vnùit a esse la base për dij lìber publicà durant col temp. Ël pì conossù dë sti lìber a l'era: "Gràssia ch'a l'é bondosa për ël cap dij pecador".

An coj 12 agn, dal 1660 a soa liberassion dël 1672, a l'ha scrivù sinch lìber e vàire tratà controversiaj e dottrinaj, ch'a l'han rendulo famos an tra ij cristian anglèis. Bunyan a l'é stàit liberà durant n' arlassament ëd l'opression religiosa dël 1672. Pì 'd mèis anans d'esse liberà, la cesa ëd Bedford a l'ha ciamalo a dventé sò pastor. Baron ëd gent as radunavo për sente col ch’a l’era stàit përzoné e ch'a l'era considerà "Vësco Bunyan" an tuta la region. Vàire cese, ëdcò an Londra, a ciamavo con ardiment ël predicator-magnin. Ël clima polìtich e religios ëd l'Anghiltèra a cambiava contut an pressa torna dël 1675. Bunyan a l'é stàit butà an përzon n'àutra vira për ses mèis, e a l'é stàit durant cost ëscond përzonament ch'a l'ha scrivù "Ël Pelerinage ëd Cristian". L'espression ëd dovertura dë sto clàssich religios a ‘rvela sò leugh d'orìgin: "Antramentre ch'i marciava për ël desert dë sto mond, i son rivà a un cert leugh, anté ch'a-i era na cava [la përzon ëd Bedford]. Ambelessì i son andurmime e i l'hai avù un seugn".

Ël lìber, ch'a descriv vivament ël viage dël pelerin da la Sità dla Dëstrussion a la Sità dël Cel, a l'é stàit aclamà com un potent rëscontr introspetiv ëd convinsion ëd pëccà, conversion, lòta spiritual, preuva, chërsùa e ritorn a la ca dël Cel. Chèich cristian ëd sò temp a l'avìa consijà Bunyan ëd nen publiché ël lìber, përchè a l'é n'alegorìa e nen teologìa direta! Contut, vàire gent da antlora a son stàite arconossente che Bunyan a l'avìa ignorà sti crìtich. Cand Bunyan a l'é stàit liberà da sò scond anpërzonament, a l'é tornà a soa congregassion e a sò pòst ëd comand. Dël 1678 a l'ha completà e publicà "Ël Pelerinage ëd Cristian". Ël lìber a l'é stàit sùbit avosà. Ant ël prim ann a son ëstàite publicà tre edission. Da antlora a l'é stàit torna publicà an desen-e 'd lenghe e a l'ha 'd pianta 'nfluensà ‘d gent ëd tute sòrt. J'ùltim 10 agn ëd la vita ëd Bunyan, apress la publicassion ëd soa euvra prima, a l'ha passaie an travajand sensa sosta për ël Crist.

Bunyan a l'era stimà com un potent predicator, e dle furfe a s'assemblavo për séntlo. Na vira ël rè Carl II a l'ha ciamà l'erudì John Owen com podèissa chiel andé a sente un sempi magnin-predicator. Owen, ch'a l'era stàit vice-cancelié dl'università d'Oxford, a l'ha rëspondù lest ch'a l'avrìa bin cambià soa saviëssa con ël podèj ëd col magnin ëd toché ij cantin dl'òm. An coj agn pì 'd 30 lìber a son surtì da soa piuma. An tra coj a-i era 'dcò la sconda part dël "Pelerinage ëd Cristian", ch'a descriv la fuga dla sposa ëd Cristian, visadì Cristana, e dij sò fieuj da la Dëstrussion. "La Guèra Santa", publicà dël 1682, a l'era 'dcò n'alegorìa, na descrission potenta dla vita cristian-a contà an termo militar.

Ant l’istà dël 1688, Bunyan a l'era stàit anvità a prediché a Londra. Prima ‘d chité Bedford, contut, a l'é stàit avzinà da un giovnòt ch'a l'era stàit arfudà da sò pare. Chiel a l'avìa esortà ël predicator a anterven-e an sò favor con sò pare. An profitand ëd l’ocasion, Bunyan a l'ha portà l’Evangeli a col giovnòt e peui a l'ha compagnalo a ca 'd sò pare, anté che 'l pare a l'é arconciliasse con sò fieul. Peui, ant na fòrt tempesta, Bunyan as preparava a rivé a Londra për sò apontament. Costa esposission e sfòrs a l'ha 'ndebolilo. Malgré ch'a predicava durant ël servissi divin, a l'era ciàir ch'a fussa malavi. Tanti di a son passà anté ch'a lotava contra la polmonite, e durant coj di a l'ha vivù për chiel midem ël torné a ca ch'a l'avìa descrivù për Cristian e sò compagn, Speransa: "Antlora a son rivà për ancontré ij trombëttié dël Rè, con vestì bianch, ch'a sonavo con fòrsa e melodìa, an fasend arsoné fin-a 'l cel con ij sò son. Sti trombëté a salutavo Cristian e sò compagn con des mila bin-ëvnù dal mond, e a lo fasìo con crij e con ël son ëd le trombëtte".

Bibliografìa

(1) "The Life of John Bunyan", edission paperback, 1977, Baker Book House, Grand Rapids, Michigan.
(2) "Encyclopedia Britannica", Vol. 4, 1966, Chicago, Illinois.
(3) "John Bunyan: His Life, Time and Work", ëd John Brown, The Hulbert Publishing Company, Londra, Anghiltèra, 1928.
(4) "John Bunyan", ëd Gwylim O. Griffith, Doubleday Company, New York, 1928.
(5) "They Found the Secret", ëd W. Raymond Edman, 1960, Zondervan, Grand Rapids, Michigan.
(6) "John Bunyan" ëd Gwylim O. Griffith, Doubleday Company Inc., New York, 1928.
(7) "The Pilgrim's Progress From This World to That Which is to Come", ëd John Bunyan, The Banner of Truth Trust, Edimborgh, Scotland, e Carlisle, Pennsylvania.