Cesare Lavarino/La vita ch’ a s’ arpija e ’s arneuva
La vita ch’ a s’ arpija e ’s arneuva[modifiché]
Da na sman-a ’l Sol a l’ ha già prope cominsà a scaudé, Ranin-a as dësvìa, ant lë scur tëbbe ’d sua tan-a a ciama con vus gentil Ranòt che a deurm ancora: “Dësvij-te, i sentu già l’eva ch’ a scor ant ël fòss visin a noi, al sol ëd primavera a dev esse già càud, i penso ch’ a sia ora ’d seurte e ’ndé a serché quaiche còsa da mangé”.
Ranòt as fërta j’euj, a stira le soe piote, peui sicur d’ esse dësvij, a fa ’n basìn a soa Ranin-a e a pensa ch’ a l’ é ora ’d preparé la surtìa, a prepara le ongëtte dle soe piòte e ancamin-a a scavé cola tèra ch’a l’ avia anmucià quandi che a j’ero intrà ant la tan-a qualche mèis prima.
Adess a fan la strà vers la lus, Ranòt a scava, Ranin-a a pòrta andré la tera e pian pian a van vers cola cansun d’ alegria ëd l’eva ch’ a canta ant la ciusa ch’ a l’avìo vist a pòca distansa dal pòst andoa ch’a l’ avìo cominsà a scavé soa tan-a.
Ancora poche minute, le ultime zampà, peui a l’ han dovù saré j’euj për la luss abagliant dël Sol ch’a së speciava ’nt l’ eva dal fòss.
Che spetacol! L’ eva ciàira ch’a cantava, j’ersoj già quatà da n’ mantel d’erbëtta vërda e an mes, tante cite fiorelin-e ch’a splendìo al sol, Ranòt e Ranin-a a l’ han nèn savù resiste a tanta tentassion, a l’ han dasse man e a l’ han fàit an gran sàut ant le ondin-e dël fòss, a jë smiava gnanca vera, dòp tant tèmp an cola tan-a d’ esse tornà a vive ant lë splendrior ëd la natura
Adess, però, për ripiesse a ventava procuresse ’d mangé bondos, e alora, sensa perde tèmp, subit a l’ arserca ’d quaiche fojolin-a tënnra, quaiche vermicin, quaiche bestiolin-a, second la lege universal ëd la natura.
Na vòlta ripiasse da la lunga astinensa e dal ripos forsà invernal, Ranin-a e Ranòt, a l'han sentù l’arciam dal rinovesse dla vita e second al natural òrdin dël creà, Ranin-a a l’ha trovasse ant le condission come tute le creature dla sua specie ëd buté giù na bela quantità dj'euv për fé continué la conservassion ëd la rassa.
A l’ha sercà ’n canton tranquil ant al fòss apopré visin a col boson andoa con Ranòt a l’ avio fait soa tan-a, ’ndua l’ èva a l’ era pi calma e ’d conseguensa ’n poch pì càuda e peui a l’ha sëmnà na senten-a d’euv, che dòp quaiche di a l’ han fàit seurte tante cite creature, ma prope cite, che l’èva a pudìa disperde e purtess-je via. Naturalment la natura a pruvëdì a regolé tute le cose e dòp quaiche di, sota a la sorvegliansa ’d Ranin-a, a l’han cominsà a chërse, an prinsipi a smiavo mach na testa con tuta na cova, peui subit dòp a la testa, a l’ ha slargasse ’n poch na pansëtta, sempe con la cova, a j’ero cole bescëtte che j’om a ciamo girin.
Dòp quaiche di, antant che Ranin-a e Ranòt as ripusavo al sol ëdzura na feuja ans l’ersol dël fòss, visin ai girin, a l’ han sentu ’n gran romor e a l’ han vist passeje lì visin an gròss trator con darera na lunga lama lusenta che, spassand andrinta a l’ èva, a spianava ’l terén con an ribeuje fangos.
Al di dop, a la matin prest, n’ autr trator a l’ha fait tremulé fin-a ’l bosson ’d sales, sta volta pendùa darera a l’ avìa na machina ch’a spandìa ij granelin ’d ris da sëmna.
A la sèira a tornava finalment la calma; peui quaiche di d’ tranquillità, e ’n poch a la volta l’ èva a l’ avìa sciairisse, a l’ era chërsua ’n poch e da cole gran-e cascà ant la risera a l’ avìa subit sortije ’n cit but vërd, che an pochi di a l’ha slongasse fin-a a rivé a fiur d’èva.
A cola mira Ranin-a a l’ ha cominsà a spieghé quaicosa dla vita a tuti ij sò girin, a l’ha racomandaje a tuti da sté visin, tuti ansema, ëd nèn andé andova l’ èva a corìa tròp; ma come ’n tute le famije ’dcò ant la soa a-j na j’era quaicun come coj cit “bulèt” un poch pi agità e disobidient che peui as na tiro da press tanti d’ autri.
A l’era inutil che Ranin-a as disperèissa a ciameje, tanti ’d coj cit a l’ avìo trovà divertimènt a ’ndé visin a la ciusa e a campesse giu ant la corent ëd l’eva ch’ a së spandìa sla pian-a për alimènté la risera, për peui alontanesse sempe d’ pì, sensa pensé ch’ a saria stait difìcil torné visin al rest ëd la famija.
Ma dòp qualche di ’d calma, a l’era torna ora ’d vëdde n’autr trator, ma stavòlta a smijava la fin dël mond, darera a l’ avìa na lunga cana për travers, ch’ a sprussava na nuvola ’d gossolin-e ch’a spussavo e ch’ a fasìo brusè j’ euj e la gola e a l’ han fait ven-e mal ëd testa a tute cole creature ’d campagna ch’ a son sentusse mal për tut ël di, a l’ era ’l disèrbant për fé meuire l’ èrba. Chissà che spavènt , për coj cit girin spërdu për cola risera, a l’ han pensà mama Ranin-a e papà Ranòt, ma a l’ era ancora nèn finìa.
A la sèira a l’ han pi nèn sentu canté l’ èva che a surtìa da la ciusa e a cascava giu ’nt la risera, ma a son butasse tuti a riposé sensa pensé al përché.
A la matin dòp, a son ancorgiusse che ’l sol a së speciava pi nèn ans l’ eva e vardand la risera a l’ han vist-la suita.
Ranin-a e Ranòt a l’han vardà desolà cola dëstèisa ’d tèra e d’ eva spòrca e pensand ai tanti sò girin pen-a nà, che quaiche di prima a l’ avìo vdù slontanesse e che adess a jero convint ëd mai pì vëdde torné, a son vardasse, a l’han sarà j’euj për fermé le lacrime, peui a son voltasse e sercand an pòca ’d consulassion a son calà ’nt l’èva dal fòss ansema a j’ autri sò cit ch’a jero restà con lor e che ant j’ ultim di a j’ero diventà propi bei, vërd come mama e papà, a l’ avìo perdù la coa antant ch’ a jë spuntavo le piotin-e, e a l’avìo cominsà a craché con na vusin-a ch’ a portava alegria.
Dòp qualche di a l’han torna sentù l’ èva canté ’nt la ciusa, calé ’nt la risera e aoura Ranin-a, Ranòt e tuti ij Ranin e Ranin-e dla famija a l’han vardà vèrs l’eva ch’a inondava la risera ant la speransa ’d vëdde ancora qualche autr fratelin ëspunté an mes a le cite piantin-e ’d ris, ma purtròp la mancansa ’d l’eva an coj di, a l’avia segnà ’l destin ëd tuti. Col a l’era l’ destin disegnà da la natura, Ranin-a e tuta sua famija a l’avìa dovusse rassegné.
Dòp quaiche sman-a, na sèira quandi che ’l sol ëd j’ ultim di ’d primavera al tramont, andurava l’eva dle risere tut antorn, a pitorand le montagne lontan-e e la natura a splendìa come ’n grand quader ecessional.
Ranin-a e Ranòt a l’han radunà ij tanti ranin e ranin-e ch’ a jero restà con lor, su në spiass tut fiorì visìn a col bosson ëd sales, ch’ a l’era diventà ’l riferimènt për trovesse për tuta la famija a la qual a l’ avìo giuntasse për la seirada tanti grij e oslin, amprovisand an gran consèrt con tute le vos fin-e e greve, ch’ as sentu d’istà long le stra ’d campagna, a l’ han festegià l’ avzinesse dla stagion càuda ch’a l’avria fàit diventé grande tute cole neuve creature, che a l’ avrìo continuà la faula grandiosa dël rinovesse dla vita.
La lun-a ch’ a spontava a l’ avìa trassà ans l’ eva na larga riga argentà travers tute le risere e speciand-se prope lì, visin a col ëspiass fiorì ’d mila color, anduva le margritin-e a cominsavo a saré soe coron-e për riposesse, a l’ha fërmasse a scoté cola cansun dussa, ch’a fasìa sogné ’d passion e nostalgia.