Adriano Cavallo/Lesson ëd Geografìa

Da Wikisource.

Artorn


Premëssa: Chissà vaire ’d vojàutri v’arcordareve dle stòrie o mej dle conte ch’as contavo ij nòsti Cé, che al di d’ancheuj i ciamoma nòno e, noi masnà ’s na stasìo lì a boca duverta a scoté le stòrie, pì dle vòte anventà, ma che a servìo a “duverté” le ment a noi maraje, quandi ch’a j’era pa ’nco la “pèj-stession” nì la “mal-mostranta” con soe “propòste indecent” për dreuve le ment ai nòsti fieuj e anvod. Na vira i-j’ero ’d pì a la bon-a, parèj i veuj proponive na “bela lession ëd geografìa”, ch’a l’avìa vorsù déme la bonanima ’d mè pare, an na lontan-a vigilia ëd Natal. A mi a l’era servume...a vojàutri, i lo sai pa...: Parlada’nt la variant ëd Coni e dj’anviron

Lession ëd geografìa...[modifiché]

“....A j’ero sota Natal dël 1942 e da chëj ore a fiocava ma..fiocava da fé pòu. I savèisse mach, chel agn lì, a l’era vnuine na patela e mesa e cola sèira, la lus eletrica, cola pòca ch’a j’era, andasìa e a vnìa ’n continuassion. Anlora ij fij a j’ero patanù e, quand a j’ero carià ’d fiòca, s’ancrosiavo e picand ansema a piantavo dë splanghe ch’iv dìo pa.

Andé un pò a savèj ël motiv, ma cola sèira mè pare a l’era pròpi ’d bon-a ven-a, parèj và a finì ch’am dìs: Sà Driano, ven un pò sì ch’it mosto a cognosse ’n pò ’l mond, un di o l’àutr e mi-i sperarìo mai, it duvras andé a fé ’l soldà e ti bonomèt, it ses pa ’nco surtì da ’nt la greuja...I peule capì, mi-i capìo pròpi gnente ma, ant l’istèss temp a më vnìa da pensé: ma varda sì përché a fiòca tant për parèj, stà a vëdde ch’a l’é colpa ’d mè pare...a sente tut sò sì da chiel ma, costumà ’më j’ero a “scoté”, i son andàit a stéme daranda a chiel, da pé dël potagé ’d ghisa, onda ’l feu a brandava dla mej..., veule buté, anlora le suche ’d moré, sé ch’a scàudavo.-

Mama ’nt ël fratemp a l’era setasse sota ’l caplòt ëd la lus, na lampadina da bin “ des candéle” o già che, altroché la lincerna a petròlio...parèj a s-ciairava mej a fé maja o scapin a tre ’d pì... an chël silensi ’s sentìo ij fer da maja canté...Mentre mia seure Nina, pì grandin-a a fasìa finta d’arpassé la lession ma, a tnìa j’orìje bin duverte për ëscoté lòn ch’am disìa pare che, ant ël midem temp a l’avìa dàit andi a sta “lession particolar” comensand parèj:

“....It l’hasto vist Driano ch’a l’é passaje da pòch ël leson? E bin, it lo sasto onda a và a finì?” I peule capì, mi pì antèr che na sòca, àussavo le spale coma për dìje: “ i lo sai pa” e chiel ëd rimanda: “ më smijava pro..., bin alora mè car fiolòt, it lo dìo mi ma, deurva bin j’orìje nèh...muj, cavaj e conducent a vàn findi al Passòu, ch’a l’é ’n gròss pais ësquasi na “metròpoli” e ti, it lo sasto ’nda ch’as treuva?” Mi bonomèt, i continuavo a sopaté la gnòca parèj ma fan j’aso për feje capì ch’i lo savìo pa d’àutut e chiel: “ I dovìo anmaginemlo và,...ma còs diav av mosto a scòla... o pòvri nòsti sòld che fin marì ch’a fan.

Va bèn và, a veul dì ch’it lo mosto mi. Alora mè car fieul stà atent e scota bin; quandi ch’it rive sla ca sël canton da Gioanin Duto, ël cantoné, it vire a mancin-a e peuj, camin-a che të camin-a, un pass apress l’àutr, t’anlandie “vers l’ignòto” o giache. Prima ’t passe tut arlongh ël murèt dël Baron Riss e nen « baron ariss » coma mincatant av sento dì..., da lì pòch i traverse Roé, ch’a l’é un gròs e pericolos biarlon e sì, i deuve sté bin atent a nen finì a meuj dësnò a van a piéte dal rodon dël mulin ëd Gioanin Defilippi, peui, sempe tapinand it n’arive dal ciabòt d’Aiméta e sùbit dòp a Pica-pera, na cassin-a veja carià dë stòria ma che a vojàutri a l’han mai mostavla. Da lì, a fete companìa a j’é n’afros ciapé, con minca sòrt ëd boscamenta e bissonass, con na patela e mesa ’d bestie sërvaje che lì sota a l’han trovà sò sit ideal. Pensa nèh che dë neuit, oltre a sente l’Oloch (Allocco) con sò arciam ch’a fà sarùss, it peule përfinda ’ntrupete ’nt ël culèss, o ma sta tranquil, lo lì a capita mach ant le càude neut d’ëstà e...magara a podrìa fete companìa findi a la crosiera ’d Roà ’d Cunìj e dla Brissotin-a.

Antant camin-a che camin-a, và ch’it và, fòrsa ’d fé it n’arive al curvon dij Merlo, un pò prima dël Passòu. Ma ti, it lo sa chi ch’a son ij Merlo?”. Mi, i fas torna segn ëd nò e chiel ëd rimanda: “I lo savìo...i lo savìo... it sas pròpi gnente, e va ben va, im toca torna a mi spieghete la lession ... Sti sì, a son na gròssa famija nèh, tuta brava gent travajon-a, ver galantòm. A-i son sinch o ses frej e...it veule savèj l’ùltima?...Fate mach cont, ël pare a l’é ’l pì vej..è, pensa ’n pòch !” Mi torolo, i riessìo pa pì a gionge ij cavion e i son rëstamne lì antërdét, mentre chiel...furb coma na masca, am bëicava con un mes sorìs e dë squacion i campava n’uciada a mama, che ’dcò chila, un pò birba, a grignava sota ij barbis...s’a l’avèjssa avuje. Ma nen mach, a l’ha continuà soa “lession ëd geografìa” parèj: “Ij Merlo, sè ch’a son ëd merlo, se pura a son pa ëd merlo...”. Antifìo fàuss, mi i na capìo pì un tubo e fra ’d mi ’m disìo: ”Parla pa che spiegassion, ma pare a sà pa pì còs toira...coma sarìa, Merlo a son ëd merlo, ma a son pa ’d merlo..nà, bele vìst mè pare a straparla..Bò bò, chiel content coma un giari plà, as la godìa a vëdme ch’i l’avìo pròpi capì gnente, parèj a torna arbëchéme: “Ant ël vëdde le smòrfie ch’it fass, it l’has torna capìne vaire...më smijava pro...më smijava pro, as vëdd pròpi va, ch’it ses pròpi “intiero”...”. It l’asto capì, mè pare (i son dìme)coma ch’a l’é ’n piòta..im lo dìs findi ’n italian, pa për gnente che minca tant am treuva da dì quandi ch’i fas chëj boro a scòla e am dìs: “car Driano arcòrte nèh che “ l’italiano parlarlo bene o parlarlo gnanca”; ma tornoma ai Merlo e vist ch’it l’has capìne gnente, i sërco dë spiegheme mej. I Merlo, as ciamo Merlo, coma noi as ciamoma con nòst nòm, e la frase: sì ch’a son ëd merlo, an piemontèis a veul mach dì ch’a son an piòta, d’ardiman, goregn e travajon, mentre “...a son pa ’d merlo”, a veul dì ch’a son pa d’usej neir con ël bèch giàun, coma coj ch’a fan la nià ’nt la scioenda ch’a-i é dadaré ’d nòsta ca, it l’has-tu capì na bon-a vòta ?”. O giache...àora sè ch’i l’hai capì ... però mè pare ’ma l’é ’n piòta.

Parèj a l’ha continuà soa lession:” Beè mè car fanciòt, àora ’ndoma a cognosse pi d’aranda ’l pais dël Passòu. E giache, a l’é pròpi un bel e gross pais nèh. Partoma da la Gesia ch’a l’é gròssa e veja con sò cioché ch’a l’é àut ma...àut, ch’a smija a un...cioché; mentre daspërdaré, as treuva un gròss palass ëstòrich con un bel parch ch’as ciama “villa Bersezio”, con un bordél ëd piante secolar, pì veje che Tadan...ti’t lo sas ch’i ch’a l’era? Nò è, e a dìtla tuta..i lo sai gnaca mi. Subìt lì da pé, -a-i é na bela cassin-a con un gròss forn onda ël masoé, quand ch’a fà ël pan, as sente n’odor cissant findi da sì. Un pò pì ’n là dla Gesia a-i son, la pòsta con l’òsto e lë stalage, e pì anans anco la “Tor” con n’àutr òsto con ël panaté e, a mancin-a dla stra vers j’aval, na gròssa cort onda a giuvo ’l balon a pugn con la tratorìa dij “ Doi beu ross” e lì d’aranda ël massatòjo ’d Teu Drèio cognossù ’nt ij anviron con lë stranòm ëd ” Dreio scardassa” e dë dnans a-i son lë scòle con da pé un bel poss, con d’èite ca e pì ’n giù la roà dij Borgèt.

E, dìme un pòch Driano, it lo sas përché ’s ciama Passòu?. Torna gnente nèh...e va bin va... Na vira quand che Berta filava e soa fija a fasìa scapin, chi ch’a vosìa ’ndé vers Busca, a dovìa traversé Grana e...alora sè ch’a l’era na bela gran-a...përché s’it l’avìe pa ’d “gran-a”për traverséla ..a l’era na gròssa “gran-a”.. O gioramondo, i son dime, varme sì ch’i son torna con mie grumele ch’am beuijo...Pare ’m varda con fé sornion e continua:”..it deuve savèj che anlora a-i era pa gnun pont ma...a j’era un personage che gnun a l’ha mai savù chi ch’a fùssa. Sto farinel, a chi ch’a vosìa traversé Grana, che a l’é un cit fium, a duvrand na barca o un barcon gropà a un soastr gropà travers le doi sponde, e sti malcapità a-j fasìa tusse sò bel cotìss e ... pitòst savurì. Parèj da lì a l’é vnuje fòra ël nòm dël Passòu o dël Passàu, che ai nòsti dì a lo ciamo “Passatore”, it veule buté...a fà pì fin...a l’é meno grossé.-

Ma, i vëddo ch’it baje, it veule pa dìme ch’it l’has ciapà sògn? E già, a l’é pro parèj e alora...corage fieuj scapoma e andoma a slòfate ma prima dìs da bin j’orassion dësnò “barabicio” a fà l’èrlo...e peuj giù sota ij cuvèrte e..s’it l’has frèid, pòrta passiensa che tërmoland un së scàuda e, statne pura tranquil, it promëtto, se ’l Re manda la paga, che sta prima it pòrto a fé un bel viròt findi al..Passòu, fé ch’i giur”.

Eee cara gent..i l’eve vist mè pare ’ma l’era “andante”! E a l’ha mantnù la paròla, nen mach, a l’ha mename findi a San Bernard che chiel ciamava la “Capital ëd Sërvasca”...pa na bala nèh...pa na bala!-

Già che alora le “crosiere” i savìo gnanca lòn ch’a fùsso, tan sì pòch i viage turistich a le Maldive, ma noi gòrba ’s bastava d’andé a Stura o a Gess a fé ël bagn ant ij tompi...e ’s contentavo l’istess o...squasi!

2 Dzèmber 2008

Driano’d Caval